پیدایش چاپ سنگی

پیدایش چاپ سنگی به اواخر قرن هجدهم بر می گردد اما در ابتدا باید اشاره ای کنیم به این که قبل از آن چاپ به کمک سنگ های آهکی که به نام زولن هوفن مشهور بود، انجام می شد.

پیدایش چاپ سنگی برای اولین بار توسط آلیوس زنه فلدر صورت گرفت او نمایشنامه نویس و بازیگر تئاتر اتریشی بود که به علت دسترسی نداشتن به کاغذ، لیست لباس شویی خود را روی یک سنگ آهکی زولن هوفن نوشت و برای مادر خود فرستاد که ضمن این کار کشف کرد سنگ آهکی هنگامی که با چربی دست پوشیده شود، جوهر قلم را جذب نمی کند.
از این رو به دنبال شیوه ای بود تا بتواند نت‎ها‎ی موسیقی را که در آن زمان طرفداران زیادی را به خود جذب می‎کرد، روانه بازار نماید. با این کشف، شیوه جدید چاپ یا سنگ را که بعدها به نام چاپ سنگی مشهور شد، اختراع نمود.
زنه فلدر متوجه شد که برای چاپ با سنگ آهکی کافی است که مرکب از جنس روغنی و سنگ نیز مرطوب باشد. از این رو برای چاپ، نیاز نبود تا روی فرم، برجستگی و یا گودی ایجاد شود و به این ترتیب بعدها نخستین دستگاه چاپ سیلندری اتوماتیک در فرانسه به نام دستگاه چاپ نیکول و سپس دستگاه چاپ جورج سیکل در شهر وین پایتخت اتریش ساخته شد.
این دستگاه سه اپراتور داشت که یکی از آنها گرداندن چرخ اصلی، یک نفر تغذیه ‎کاغذ و نفر سوم گرفتن کاغذ را بر عهده داشتند.

فن چاپ سنگی، اواخر قرن هجدهم از کشور روسیه وارد ایران شد و از حدود سال ۱۲۴۰ ه. ق در شهرهای مهم ایران رواج یافت و نخستین کتاب چاپ سنگی در ایران قرآن چاپ دارالطبعه دارالسلطنه تبریز در سال 49-1248 ه.ق می باشد.

ظهور چاپ سنگی در ایران

 چاپ سنگی برای نخستین بار توسط میرزا صالح شیرازی در تبریز راه اندازی شد. میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد که آن را در سال 1250.ق راه انداخت.

نخستین کتاب چاپ سنگی، لیلی و مجنون مکتبی شیرازی به سال 1259 ه.ق در تبریز است و تا دو سال بعد از چاپ این کتاب، هیچ کتاب مصور دیگری منتشرنشده است. اما از حدود 1263 ه.ق چاپ کتاب های مصور متداول شد.

نخستین نقاش ایرانی که کتاب های چاپ سنگی را مصور کرد. نقاش میرزا علی قلی خویی بود که نقاشی های کتاب شاهنامه فردوسی 1186 را به تصویر کشید.

علت جایگزین شدن چاپ سنگی به جای چاپ سربی

• اول آن که در فن چاپ سنگی، از وسایل ساده تر و کم هزینه تری نسبت به چاپ سربی استفاده می شد و خطر نگه داری وسایل آن نسبت به چاپ سربی کمتربود.
• نوع خط و نحوه نگارش متن در کتاب های چاپ سنگی نسبت به حروف چاپ سربی با ویژگی های فرهنگی و اجتماعی آن دوره مردم ایران هماهنگی بیشتری داشت.

مراحل چاپ سنگی در گذشته

1 – بـرای چاپ حروف و کلمات فارسی که از سمت راست به چپ نوشته می شوند ابتدا متن و تصویر را بر روی کاغذهای مخصوص کلیشه می نوشتند و سپس آن را بر روی سنگ قرار می دادند. تا حروف و کلمات بر روی سنگ به شکل وارونه از سمت چپ به راست نقش گردند و در هنگام چاپ متن و تصویر به شکل واقعی خود چاپ شوند.

2 – لایه ای نازک از اسید نیتریک بر روی تمام سطح سنگ می کشیدند.

3 – با اسید، صمغ و آب، بر سنگ می کشیدند بعد سنگ را به جوهر آغشته می کردند، تنها قسمت هایی که با گچ چرب نقش بسته بودند جوهر را به خود می گرفت و باقی مانده قسمت ها جوهر را نمی پذیرفت و اثری به جای نمی گذاشت.

4 – یک برگ کاغذ روی سنگ چاپ قرار داده و بر روی آن فشار وارد می کردند تا طرح جوهری بر روی کاغذ نقش می بست.